Cảm nhận đoạn thơ sau trong chương Đất Nước (trích trường ca Mặt đường khát vọng) của Nguyễn Khoa Điềm: Trong anh và em hôm nay /.../ Làm nên đất nước muôn đời

I. TÌM HIỂU ĐỀ

- Đề bài yêu cầu cảm nhận một đoạn thơ. Để cảm nhận tốt, phải nắm vững kỹ năng phân tích, nắm được cảm hứng bao trùm Đất Nước để việc phân tích không lạc mạch.

- Đoạn thơ nói đến mối quan hệ riêng chung, mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng, giữa thế hệ này và thế hệ khác.

II. DÀN BÀI CHI TIẾT

1. Mở bài

- Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của thơ ca kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Thơ Nguyễn Khoa Điềm giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, liên tưởng thơ phong phú. Đất Nước được trích trong trường ca Mặt đường khát vọng (1974) tiêu biểu cho vẻ đẹp thơ Nguyễn Khoa Điềm.

- Đoạn trích trên đây nằm ở phần đầu của bài thơ, thể hiện cách cảm nhận mới của nhà thơ về đất nước: Đất Nước thể hiện qua các mối quan hệ: riêng - chung; cá nhân - cộng đồng; thế hệ trước - thế hệ sau.

2. Thân bài

a. Cảm nhận mới về Đất Nước (9 dòng thơ đầu)

- Nhà thơ lựa chọn một cái nhìn hợp lí: Đất Nước có mặt trong mỗi một con người. Đây là ý thức thường trực trong bài thơ này. Hai câu thơ: Trong anh và em hôm nay - Đều có một phần Đất Nước được nói bằng giọng thân thương, tâm tình. Đất Nước không trừu tượng đâu xa, Đất Nước có "trong anh và em". Đất Nước là một tác phẩm mang màu sắc chính luận. Nhưng tác giả đã biết tao nên những âm giọng trữ tình. Điều này khiến cho khả năng thuyết phục của lời thơ, ý thơ được nhân lên.

- Bốn dòng thơ tiếp theo nói lên hai quan hệ: quan hệ giữa anh và em (hai đứa cầm tay), quan hệ giữa chúng ta với mọi người (Khi chúng ta cầm tay mọi người). Hai quan hệ này hài hoà thống nhất. Chú ý các từ cầm tay (chỉ sự thân thiết, yêu thương, tin cậy), các tính từ: hài hoà, nồng thắrn, vẹn tròn, to lớn (diễn tả được sự ấm áp, thiêng liêng). Tình yêu lứa đôi hài hoà với tình yêu Tổ quốc Đất Nước được xây dựng trên cơ sở của tình yêu thương, sự kết đoàn.

- Ba dòng thơ:

Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng

nói lên sự kế tục giữa các thế hệ. Có ba chiều thời gian hiện lên: ông bà, cha mẹ (hôm qua); anh và em (hiện tại); con ta lớn lên (tương lai). Đây là những câu thơ thể hiện niềm tin vào tương lai đất nước. Cái nhìn của nhà thơ vươn về một viễn cảnh tươi sáng (mai này - lớn lên - đi xa - những tháng ngày mơ mộng).

Hai chữ Đất Nước được viết hoa trong tác phẩm và trong đoạn trích này. Nó như một mĩ tự thể hiện tình yêu và niềm kính trọng mà nhà thơ dành cho Đất Nước, đồng thời, gây nỗi xúc động cho người đọc.

b. Trách nhiệm với Đất Nước (4 dòng còn lại)

- Đây là đoạn thơ có nhiệm vụ "thức tỉnh" lòng yêu nước của thanh niên (xem lại hoàn cảnh ra đời của bài thơ). Nhưng điều đáng nói là đoạn thơ thực hiện nhiệm vụ chính trị một cách đầy nghệ thuật. Giọng thơ vẫn tâm tình ngọt ngào chứ không lên gân, thuyết giảng. Có được điều đó là do tác giả đã tạo được tiền đề hợp lí: Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình. Cách xưng hô thân mật, giọng thơ ngọt ngào của tình tạo nên khả năng thuyết phục của lí.

- Phải biết... phải biết là những lời nhắn nhủ về tinh thần trách nhiệm. Chú ý cách nói: máu xương, gắn bó, san sẻ, hoá thân. Đất Nước trở thành máu thịt. Hi sinh cho đất nước không chỉ là trách nhiệm, nghĩa vụ mà còn là hạnh phúc, là tiếng gọi tự nhiên nhất của mỗi một trái tim biết yêu thương Tổ quốc, gia đình, quê hương xứ sở.

- Sự hi sinh ấy của chúng ta, của anh và em, của mọi người là yếu tố quyết định sự trường tồn của dân tộc (muôn đời). Đây là cái nhìn biện chứng, hợp lẽ, hợp tình.

* Đánh giá:

Đoạn thơ kết hợp được một cách hài hoà yếu tô' chính luận và màu sắc trữ tình. Tư tưởng Đất Nước của nhân dân đã chi phối mạch cảm hứng của bài thơ và của đoạn trích này. Nhưng đoạn thơ không hiện lên khô cứng mà ngọt ngào như một lời ru về Đất Nước.

3. Kết bài

- Đây là một đoạn thơ hay (về tư tưởng lẫn nghệ thuật).

- Đoạn thơ nói riêng và tác phẩm nói chung đã góp vào kho tàng văn học dân tộc một khúc ca độc đáo, vừa đậm chất hùng ca, vừa đậm chất trữ tình về vẻ đẹp của Đất Nước và con người.