Đặc sắc của bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh

CÁC Ý CHÍNH

- Sóng là một trong những bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ tình yêu của Xuân Quỳnh, được sáng tác năm 1967 trong chuyến đi thực tế tại vùng biển Diêm Điền. Bài thơ rút từ tập Hoa dọc chiến hào, 1968.

1. Âm điệu, nhịp điệu của bài thơ

Cái hấp dẫn, truyền cảm đầu tiên của tác phẩm này là nhạc điệu bài thơ. Đó là nhạc điệu của sóng biển trên đại dương, cũng là nhạc điệu của “sóng tình” trong lòng người phụ nữ đang yêu. Đứng trước biển, trái tim phụ nữ của Xuân Quỳnh tuôn chảy thành những sóng - thơ - tình yêu và những đợt “sóng tình” ấy cứ dập dềnh suốt bài thơ, khi thì “dịu êm”, “lặng lẽ”, lúc lại “ồn ào”, “dữ dội” trong “khát vọng”, “bồi hồi” và da diết khắc khoải trong nỗi “nhớ bờ” “ngày đêm không ngủ được”. Cái nhạc điệu êm êm, đều đều ấy ru ta, đưa ta về với vương quốc của tình yêu trước khi ta đến với một ẩn dụ toàn bài: sóng. Cái tài của Xuân Quỳnh là chỉ bằng nhạc điệu đã vẽ lên đúng hình ảnh của sóng biển và càng đúng hơn là “sóng tình” trong lòng người phụ nữ trẻ đang khao khát yêu đương. Nhạc điệu của bài thơ, tự nó đã có giá trị truyền cảm mạnh mẽ.

Xuân Quỳnh đã chọn được thể thơ phù hợp với cảm xúc thiết tha và sâu lắng của lòng mình: thể thơ năm chữ. Nhà thơ đã vận dụng rất sáng tạo linh hoạt thể thơ này và đã phát huy được nhạc điệu vốn có của nó trong việc miêu tả sóng biển và “sóng tình” của bài thơ.

Có lúc bồi hồi trong khát vọng:

Ôi con sóng ngày xưa

Và ngày sau vẫn thế (T)

Nỗi khát vọng tình yêu

Bồi hồi trong ngực trẻ. (T)

Có khi nghĩ suy trong tình yêu:

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu? (B)

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau. (B)

Để rồi nhớ nhung da diết khắc khoải:

Con sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt nước (T)

Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được (T)

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức (T)

Khổ thơ này dài đến 6 câu, gieo vần trắc là để diễn tả nhịp điệu da diết, khắc khoải của nỗi nhớ nhung trong tình yêu (qua nỗi nhớ của “con sóng nhớ bờ”).

2. Hình tượng sóng trong bài thơ

Bài thơ có nhan đề Sóng và hình tượng bao trùm, xuyên suốt bài thơ cũng chính là sóng. Sóng là một ẩn dụ toàn bài, vừa là thi tứ, vừa là hình tượng - nó là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc của thi phẩm, xuất phát từ trái tim nồng nàn khao khát yêu đương của nhà thơ. Đứng trước biển, đối diện với sóng, Xuân Quỳnh thấy rất rõ tình yêu đang trào dâng trong trái tim phụ nữ của mình thật dạt dào, mãnh liệt. Và rất tự nhiên, nhà thơ đã bắt gặp “sóng” như gặp chính mình. Tất cả đã làm nên hình tượng “sóng” trong bài thơ.

“Sóng” là sóng biển - đúng như vậy, bài thơ đã cho ta thấy rõ - nhưng cũng đúng hơn, “sóng” ở đây là “sóng tình” - điều này càng sâu sắc, thấm thía hơn trong thi phẩm. Xuân Quỳnh đã dùng sóng biển để nói sóng tình, lấy một hiện tượng của thiên nhiên để giãi bày một tình cảm của lòng người. Đối diện với “sóng” là để nhận ra chính mình. Vì vậy, bên cạnh hình tượng “sóng” - đúng hơn là trong hình tượng “sóng” - còn có “em” - hình ảnh của người phụ nữ đang yêu: Xuân Quỳnh. Đây là hai hình ảnh sóng đôi xoắn xuýt lấy nhau, soi chiếu vào nhau, cộng hưởng: Sóng chính là nỗi lòng của “em” và “em” là hiện thân của sóng. “Sóng và cái Tôi (em) đồng hiện, tuy hai mà một, tuy một mà hai” (dẫn theo Chu Văn Sơn). Trong toàn bài thơ cũng như trong từng cặp khổ thơ khiến cho chủ đề được bộc lộ rõ ràng: khi bồi hồi trong khát vọng, lúc suy tư trong tình yêu, khi nhớ nhung da diết, khắc khoải... Và để nói lên sự sóng đôi xoắn xuýt, cộng hưởng của “sóng” và “em” các khổ thơ cũng có sự thay đối linh hoạt. Có lúc “sóng” được nói trước, có khi “em” được nói trước, khiến cho nỗi nhớ nhung càng thêm tha thiết, niềm chung thuỷ càng thêm bền vững:

- Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức

- Nơi nào em cũng nghĩ

Hướng về anh - một phương

... Con nào chẳng tới bờ

Dù muôn vời cách trở.

Để rồi, qua nhiều cung bậc của tình yêu, cuối cùng sóng và em nhập vào nhau, hoà tan trong nhau ở khổ thơ kết thúc:

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ.

Đó chính là ước vọng đời thường trong tình yêu của người phụ nữ qua hình tượng “sóng” của Xuân Quỳnh.

3. Tâm hồn người phụ nữ đang yêu qua bài thơ

- Trước hết, đó là sự chân thành, tha thiết, nồng nàn, mãnh liệt trong tình yêu của người phụ nữ.

- Tình yêu của người phụ nữ phong phú với nhiều cung bậc: khát vọng, suy tư nhớ nhung, chung thuỷ,... Qua những biểu hiện của các cung bậc này, ta thấy được những phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ trong tình yêu: khát vọng mãnh liệt, nhớ nhung da diết và đặc biệt là niềm chung thuỷ sắt son, bền vững trong tình yêu (đây là những phẩm chất truyền thống của người phụ nữ).

- Xuân Quỳnh còn nói đến những điều có thể xem là mới mẻ trong tình yêu của người phụ nữ mới ngày nay có giá trị như là những “phát hiện”: Tình yêu của họ rất đời thường, từ cực này sang cực khác (“Dữ dội và dịu êm - ồn ào và lặng lẽ”), ước vọng của họ cũng rất khiêm nhường, chỉ mong được làm “con sóng nhỏ” giữa biển lớn tình yêu - để ngàn năm còn vỗ”, nhưng đó không phải là một thứ tình yêu chật hẹp, tầm thường mà luôn vươn tới một tình yêu rộng lớn, cao đẹp hơn: khi “sóng không hiểu nổi mình” thì dứt khoát “sóng tìm ra tận bể”. Có thể xem đây là một tư duy mới trong thơ tình yêu của Xuân Quỳnh.