Văn thuyết minh - Tập tục đi tết

Đi Tết hay lễ Tết, mà ngày nay được gọi nôm na là biếu Tết, vốn dĩ là một trong những phong tục tập quán đã được hình thành ngay từ thuở xa xưa trong nếp sống vãn hóa của người Việt Nam. Đây quả thật là một tập tục mang ý nghĩa nhân văn rất cao đẹp, không chỉ nhằm gìn giữ, tôn tạo những mối quan hệ tương giao thâm tình của mỗi cá nhân đối với gia đình và xã hội mà cao hơn cả chính là sự biểu hiện của tinh thần “tôn sư trọng đạo” có tính truyền thống đáng tự hào của dân tộc ta từ trước đến nay.

Như chúng ta đã biết, đối với người Việt Nam, Tết Nguyên đán bao giờ cũng rất được xem trọng. Đấy là dịp để mỗi gia đình đoàn viên, họp mặt sum vầy đón mừng xuân mới và cũng là dịp để mọi người trong cộng đồng xã hội có điều kiện thực hiện chuyện hiếu nghĩa, thăm viếng chúc tụng xã giao, bày tỏ tình cảm sự quan tâm, chăm sóc lẫn nhau... sau một năm dài tất bật với công việc làm ăn, sinh sống. Vì vậy, chuyện biếu quà vào dịp Tết đã được người xưa tôn lên thành một thứ lễ nghi không thể thiếu trong đời sống của xã hội, được gọi một cách trân trọng là đi Tết (hoặc lễ Tết). Có thể nói, đây là một kiểu lễ nghi đầy tính “khuôn vàng thước ngọc” mà đạo làm con cần phải tuân thủ để bày tỏ lòng hiếu thảo với tổ tiên và ông bà, cha mẹ, đồng thời cũng là phép tắc để thể hiện nghĩa làm trò của các cá nhân dành cho các bậc ân sư, vì thế mà trong dân gian đã từng có câu:

Mồng một Tết mẹ, Tết cha

Mồng hai Tết “vợ”, mồng ba Tết thầy.

Ngẫm lại, chẳng phải ngẫu nhiên mà có cái tôn ti trật tự ấy. Bởi lẽ, đó chính là một quy tắc mang đậm tính nhân văn trong đời sống xã hội, nhắn nhủ con người nên hành xử cho phải đạo đối với những người có công ơn sinh thành và dưỡng dục, thể hiện rõ một nếp sống “giàu tình cảm, nặng nghĩa nhân” của người dân nước Việt.

Thuở xưa, chuyện đi Tết chỉ được thực hiện vào những ngày đầu tiên của năm mới, đúng theo nghĩa đi viếng thăm trong dịp Tết và kèm theo quà biếu để làm lễ đầu năm. Ban đầu, tập tục đi Tết chỉ hạn chế trong phạm vi phép tắc dành riêng cho một số đối tượng như: con, cháu đã lập gia đình riêng đưa nhau trở về thăm viếng, chúc Tết gia đình và họ hàng thân bằng quyến thuộc của đôi bên, có mang theo lễ vật để cúng bái tổ tiên, kính biếu cho ông bà, cha mẹ, cô bác, cậu dì, học trò đến viếng thăm và kính biếu quà Tết cho thầy nhằm bày tỏ lòng tri ân, hai bên sui gia qua lại tặng biếu cho nhau để kết chặt tình thân. Dần dà về sau, chuyện đi Tết trở nên phổ biến, mở rộng ra với các đối tượng như: anh chị em, bạn bè biếu tặng quà Tết cho nhau, những người có mối quan hệ làm ăn giao hảo với nhau, hàng xóm cho biếu lẫn nhau v.v... Đặc biệt, đã gọi là “lễ” nên bao giờ người ta cũng xem trọng vấn đề “của cho không bằng cách cho”. Thường thì quà biếu luôn biểu thị cho tấm thân tình của người trao tặng, do vậy giá trị tinh thần bao giờ cũng được chú ý và đánh giá rất cao. Cho nên, dẫu quà biếu có đắt tiền bao nhiêu đi chăng nữa song nếu sơ ý “thất lễ”, thiếu sự trân trọng trong cách biếu tặng thì cũng kể như là... công cốc!

Ngày nay, tập tục đi Tết vẫn còn được lưu truyền và đang ngày càng trở nên phổ biến, mang tính đại trà tại nước ta với tên gọi biếu Tết. Đặc biệt, nếu như trước kia chuyện biếu quà thường chỉ được thực hiện trong Tết (những ngày đầu năm mới) thì ngày nay người ta lại có thói quen tặng quà trước Tết, rầm rộ nhất là từ ngày hai lăm, hai sáu tháng Chạp và trễ nhất là đến ngày ba mươi Tết. Mặt khác, chuyện biếu Tết cũng không còn hạn hẹp trong phạm vi khuôn khổ của gia đình và những mối quan hệ thâm giao nữa, mà còn được lan rộng với nhiều hình thức khác nhau như: các doanh nghiệp, công ti, xí nghiệp... tổ chức tặng quà Tết cho cán bộ, công nhân viên chức của mình và các đơn vị đối tác, các tổ chức xã hội, đoàn thể quan tâm chăm sóc, biếu quà Tết cho các đối tượng ưư tiên trong xã hội và cho cả những gia đình khó khăn neo đơn, trẻ em mái ấm v.v...

Có thể nói, với tinh thần tương quan lễ nghĩa trong niềm tôn trọng và thân ái thì chuyện biếu Tết luôn là một tập tục tốt đẹp rất cần được gìn giữ và phát huy trong nếp sống “trọng đạo” của người dân Việt Nam. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng, hiện vẫn có không ít người đã lạm dụng tập tục này để thực hiện những ý đồ mờ ám, sai trái như: mượn hình thức biếu quà để “hợp thức hóa” chuyện đưa và nhận hối lộ, biếu quà có giá tri lớn nhằm nịrih bợ, đút lót để mưu đồ vụ lợi cá nhân, sử dụng công quĩ để “bôi trơn” các mối quan hệ “ngầm”, hoặc có những trường hợp lại xem dịp Tết như một cơ hội để nhũng nhiễu, yêu sách người khác “cúng” tiền hay quà biếu v.v... Các hình thức biếu quà “trên mức tình cảm” này quả là những thói tệ, lệ xấu cần được phê phán, lên án và loại trừ trong xã hội. Bởi lẽ, nó sẽ như một mảng màu đen tối phủ nhòa lên bức tranh đạo lí xán lạn của đất nước và con người Việt Nam. Đi Tết ngày xưa chính là một hành vi chuyển tải và tôn vinh chữ đạo, thể hiện nhân cách sống tốt đẹp của con người, do vậy chớ nên để chuyện biếu Tết ngày nay bị biến chất, trở thành hành vi tiếp tay cho những mưu đồ kém đạo đức.

* Tết vợ: đi Tết bên gia đình vợ.