Viết ngắn gọn về nỗi đau đời và khát vọng tự do biểu hiện trong thơ văn Nguyễn Trãi

Sau khi chiến thắng quân Minh, xã hội phong kiến thời Lê sơ tuy vẫn còn vai trò lịch sử nhưng cũng đã bộc lộ những nét xấu xa (sự lục đục trong nội bộ những người có công đánh giặc, sự thiếu sáng suốt của Lê Lợi dẫn tới sự sát phạt bất công đối với một số công thần, những chính sách hà khắc đối với nhân dân...). Nguyễn Trãi vốn là người trung thực, ngay thẳng, yêu lẽ phải và sự công bằng nên ông vô cùng đau xót, buôn rầu trước những cảnh tượng đó. Ông chua chát nghĩ về thời thế đổi thay, lòng người đen bạc:

... Càng một ngày càng ngặt đến xương ...

Ở thế nhiều phen thấy khóc cười

... Bui một lòng người cực hiểm thay

Nhưng xã hội càng nhiều ngang trái, Nguyễn Trãi càng thể hiện rõ sự khẳng khái, cứng cỏi, khát khao tự do, không chịu cúi đầu trước cường quyền bạo ngược:

Một tấm lòng son ngời lửa luyện

Mười năm thanh chức ngọc hồ băng

Ung dung cứ nói điểu ta thích

Uốn gối theo đời, không thể vâng

Không được triều đình trọng dụng như xưa, Nguyễn Trãi lui về ẩn tại Côn Sơn. Tuy được làm bạn với thiên nhiên trong sạch và tràn đầy sự sống, nhưng lòng ông vẫn luôn hướng về cuộc đời sôi động còn bao nỗi cay đắng, bất công và ông thiết tha mong muốn lại được mang tài trí của mình ra giúp đời cứu nước:

Bui một tấc lòng ưu ải củ

Đểm ngày cuồn cuộn nước triều dâng