Văn nghị luận - Người Nhật ham đọc sách

Đối với người Nhật, đọc sách là để khai thác văn minh, hiểu biết vươn lên bằng thiên hạ, không thua kém bất cứ quốc gia nào. Đọc sách còn là thuộc tính của một dân tộc văn hóa có ý thức để không ngừng phát triển và hoàn thiện mình. Một ngàn năm trước họ đã học Trung Hoa. Một ngàn năm sau họ học phương Tây. Họ không sợ học của kẻ thù, chỉ sợ vô minh vì không học. “Hãy biết kẻ thù” (Tôn Tử). Họ học sớm và học nhiều hơn Trung Hoa là quốc gia đã tiếp xúc với phương Tây trăm năm trước họ mà không học được gì, nhưng họ vẫn giữ được bản sắc, “tổng hợp được văn hóa Đông Tây”, trong khi Trung Hoa mới là nước vứt bỏ truyền thống của mình. Nhật Bản đã mang lửa văn minh của thần Prometheus về châu Á để thắp sáng cả vùng. Họ đã thành công, và được thế giới nể phục.

Một xã hội mà văn hóa đọc kém cỏi là một xã hội tự đóng kín, một cách ý thức hay không ý thức, vì lí do này hay lí do kia, và vì thế sẽ bị tước đi các năng lực nhận thức thế giới để cải tạo mình cho phù hợp với “thời thế”, jisei. Không thể cải tạo xã hội phù hợp với đà tiến hóa nhân loại nếu giới tinh hoa không hiểu được thế giới. Nhật Bản sẽ không là Nhật Bản hôm nay nếu giới tinh hoa hôm qua của họ không am hiểu thế giới, không đọc sách của thiên hạ về các diễn trình lịch sử đã dẫn đến sức mạnh đang đe dọa họ, không nhìn thấy tận mắt mô hình các quốc gia phát triển tiên tiến, và không có bản lĩnh, quyết tâm cũng như phẩm chất đạo đức của sự lãnh đạo. Mọi sự tự mãn, tự cao, hay sợ mất “bản sắc” vì bất cứ lí do gì, đều mang trong mình nguy cơ tụt hậu và suy yếu nguy hại lâu dài. Trung Hoa, một vương quốc lớn mạnh biết bao, đã phải sụp đổ trong trận chiến tranh nha phiến 1839-42, cũng chỉ vì tự cao, tự mãn và chỉ muốn ôm giữ khư khư bản sắc nghìn năm của mình, không thấy thời thế đã đổi khác xưa một trời một vực, không tiếp thu được gì quan trọng của phương Tây đang nắm giữ chìa khóa của phồn vinh và sức mạnh. Sự khước từ thông thương của vua Càn Long với phái đoàn Macartney của Anh quốc năm 1793 là sự đánh mất cơ hội cuối cùng cho một cuộc đổi mới. Càn Long không hiểu rằng cuộc cách mạng khoa học và công nghiệp châu Âu đang lên đến đỉnh cao, cuộc toàn cầu hóa bằng bạo lực bắt đầu tràn tới, nước Anh đã kiểm soát một phần tư dân số thế giới.