Văn nghị luận - Sự nịnh bợ

Xu nịnh tức khen ngợi quá đáng hay hoang tưởng nẩy sinh từ quyền lợi riêng tư, có thể được định nghĩa: “Đó là cử chỉ đang khinh bỉ. Đó là quà tặng xau xa và chi là bài học của những kẻ hợm hĩnh”. Kẻ nịnh nọt thường là tên ích kỉ nguy hiểm. Nó cố nhét vào trí óc người ta những điều hư ảo hòng kiếm chác ân huệ hay đổi lại một sự giúp đỡ thực lòng. Đó là kẻ xấu xa nhất trong số những kẻ thù. Nó vừa là tội phạm, vừa là nhân chứng: “Kẻ này lừa dối người phân xử, kẻ kia lừa dối chúng ta”. Một triết gia nói rằng: “trong số những con thú hoang dã thì con thú gièm pha là đáng sợ nhất; còn trong số những người trong nhà thì đáng sợ nhất là kẻ xu nịnh”. Kẻ nịnh nọt chỉ tìm kiếm cái lợi ích riêng tư và nó sống nhờ vào những kẻ đã lắng nghe nó.

Những người chân chính thường ít bị lường gạt bởi sự nịnh nọt. Trong một bức thư với lời lẽ dịu dàng, Louis Veuillot kể rằng hàng ngày ông nhận được những lời tán dương của biết bao bè bạn thân, sơ. Rồi, cũng hàng ngày, đứng trước tấm gương để cạo mặt, ông tự hỏi: “Ta sẽ cạo nhẵn bao nhiêu người?”.

Một người có chức vị, không muốn bị kẻ thuộc quyền khống chế, phải đương đầu chống lại bọn xu phụ, nịnh nọt. Chúng cố nắm chỗ yếu của anh ta, làm cho anh ta tin phục, và coi những người khác đều là thù nghịch.

Một hôm, vua Henry thứ V đi ngang qua Amiens nghe thấy một vị quan tòa đang diễn thuyết, ông ta rang gan cổ trình bày những tiêu để như: “Rất lớn, rất mạnh, rất tốt, rất nhân từ, rất cao thượng”. Nha vua bèn nói: “Hãy thêm là rất mệt!”. Nhà vua làm ông quan tòa sửng sốt.

Người tự trọng không bao giờ nịnh nọt. Sự ca ngợi, còn gọi là “tâng bốc” là lời nói bùi tai, cách gợi cảm ngọt ngào cốt để cho người nghe thấy dễ chịu và nhấn mạnh về sự thành công của anh ta.

Công tước De Momy nổi tiếng về nghệ thuật tỏ lời khen tặng. Vào năm 1862, tại Clermont Ferrand, ông kết thúc bài diễn văn bằng lời khen ngợi hoàng hậu “là người đã đưa nhiều ân huệ lên ngai vàng, và hàng ngày ban bố xuống thần dân biết bao nhiêu lòng nhan ái”.

Lời ngợi khen phải chân thực, thích hợp, và xúc động. Nó mở rộng ra những lời tán dương mà người ta chưa diễn đạt hết và cũng tìm thây ở đó đầy sự khoan dung. Nhưng nếu khen tặng lọ liễu thì có khi làm tổn thương tới tính khiêm tốn. Nếu nói thái quá thì trở thành kì cục, đôi khi còn bị người nghe phản đối. Sự khen tặng phải được cân nhắc cho hợp lí và công bằng, nhất là không hạ thấp giá trị của người này để khen tặng người kia. Chẳng hạn có kẻ nói: “Anh cũng đáng yêu như ông M. còn X thì quá quê mùa”, hay “Anh cũng rộng rãi như M còn Y thì hà tiện”. Phải trân trọng lời khen và cũng cần lánh xa nó. Người ta lắng nghe với cử chĩ khiêm tốn ngay khi được khen, không nên tỏ vẻ vui mừng trên nét mặt mà chỉ tỏ vẻ cảm ơn bằng cách nói: tôi chĩ làm hết bổn phận. Có lẽ, khôn ngoan hơn, là đùng nói gì cả...