Đặc sắc nghệ thuật đoạn văn khắc họa hình tượng nhân vật Mị trong đêm mùa xuân. (Phần trích truyện ngắn Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài, trong Ngữ văn 12, Tập hai, NXB Giáo dục, tr.4 - 15)

HƯỚNG DẪN LÀM BÀI

1. Yêu cầu chung

Học sinh biết cách làm bài nghị luận văn học phân tích một đoạn văn xuôi thuộc thể loại truyện ngắn; bố cục rõ ràng, chặt chẽ; diễn đạt lưu loát, không mắc các lỗi chính tả, dùng từ, ngữ pháp.

Làm rõ đặc sắc nghệ thuật trong đoạn văn khắc họa nhân vật Mị trong đêm mùa xuân: nghệ thuật tả cảnh; miêu tả nội tâm nhân vật; sử dụng ngôn ngữ giàu chất thơ, giàu sức biểu cảm.

Nắm vững kiến thức cơ bản về hình tượng gắn với yêu cầu nội dung của đề, huy động hợp lí kiến thức có liên quan (tác giả, tác phẩm,...).

2. Yêu cầu cụ thể

Có thể trình bày, diễn đạt theo những cách khác nhau, nhưng BÀI LÀM cần đảm bảo các ý chính sau:

a. Giới thiệu chung

Tô Hoài là một trong những cây bút văn xuôi hàng đầu của nền văn xuôi hiện đại Việt Nam. Ông thường quan tâm đến số phận những con người bất hạnh, nghèo khó. Qua những trang văn đó, Tô Hoài đã khẳng định tài năng trong lĩnh vực tả cảnh, khắc họa nội tâm nhân vật chân thực, tinh tế với cách kể chuyện sinh động, hấp dẫn và ngôn ngữ giàu chất thơ.

Tác phẩm Vợ chồng A Phủ:

+ Là truyện ngắn thành công hơn cả của tập Truyện Tây Bắc.

+ Tác phẩm ra đời từ “nỗi ám ảnh mạnh mẽ” cúa nhà văn sau tám tháng sống, tìm hiểu, gắn bó với đồng bào các dân tộc Tây Bắc.

Hình tượng nhân vật Mị:

+ Là hình tượng nhân vật chính, hội tụ các giá trị nội dung cũng như nghệ thuật của tác phẩm.

+ Đặc sắc nghệ thuật nổi bật của đoạn văn: nghệ thuật miêu tả cảnh tinh tế, cách khắc họa nội tâm nhân vật chân thực, ngôn ngữ biểu cảm giàu chất thơ.

b. Đặc sắc nghệ thuật đoạn văn

- Đặc sắc nghệ thuật tả cảnh mùa xuân về trên Hồng Ngài:

+ Cảnh mùa xuân được nhà văn tái hiện qua một số chi tiết đáng chú ý: “cỏ gianh vàng ửng”, những chiếc váy hoa “xòe như con bướm sặc sỡ”, tiếng trẻ con chơi quay “cười ầm trên sân chơi trước nhà”, “Ngoài đầu núi lấp ló đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi chơi”.

Các chi tiết nghệ thuật này được tái hiện bằng thứ ngôn ngữ đầy chất thơ cho thấy sự quan sát tinh tế - một dấu hiệu của tài năng tả cảnh ở Tô Hoài. Nó làm sống dậy một thế giới thiên nhiên đầy màu sắc và âm thanh. Đó là thế giới mà sự sống mới đang trỗi dậy, hồi sinh.

+ Khung cảnh thiên nhiên ấy sẽ có tác động sâu sắc đến thế giới nội tâm nhân vật Mị nhất là âm thanh tiếng sáo. Trong đoạn văn, chi tiết âm thanh sáo trở thành một yếu tố ngoại cảnh có ảnh hưởng lớn lao đến tâm hồn nhân vật. Nó xuất hiện nhiều lần: tiếng sáo đầu núi vọng lại là âm thanh của cuộc sống bên ngoài; tiếng sáo “văng vẳng”, “rập rờn”, “lửng lơ bay ngoài đường” như tiếng mời gọi tha thiết của sự sống, của tự do và hạnh phúc đã khơi dậy trong Mị những hồi ức đẹp của tuổi trẻ, đánh thức lòng yêu sống mãnh liệt từng bị hoàn cảnh vùi dập, kéo Mị ra khỏi thời khắc bi kịch nhất của lòng mình. Âm thanh tiếng sáo làm hồi sinh những nhu cầu sống bình dị và chính đáng của Mị là muốn được đi chơi vào những ngày xuân này; tiếng sáo “đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi” lúc đã bị A Sử trói đứng vào cột trong căn buồng chật chội, tối tăm như là sự khẳng định sức sống mãnh liệt trong nhân vật, không thế lực nào có thể hủy diệt.

Đặc sắc trong nghệ thuật khắc họa nội tâm nhân vật:

+ Khắc họa nội tâm là một thành công nghệ thuật nổi bật trong “Vợ chồng A Phủ” của Tô Hoài. Trong tác phẩm, thế giới nội tâm nhân vật Mị thường được khám phá thông qua những suy nghĩ, diễn biến tâm trạng, hành động, lời nói, ngoại cảnh.

+ Trong đoạn văn, để khắc họa nội tâm nhân vật, Tô Hoài đã tập trung miêu tả chân thực, tinh tế diễn biến tâm trạng Mị gắn với một tình huống cụ thể:

* Bị bắt về làm dâu gạt nợ nhà thống lí, Mị đã và đang sống cuộc đời đau khổ đến mức tê liệt ý thức về bản thân và khả năng phản kháng hoàn cảnh sống phi nhân tính, chấp nhận một cách nhẫn nhục hoàn cảnh.

* Khi nghe âm thanh tiếng sáo đầu núi, Mị “ngồi nhẩm thầm bài hát”, “cứ uống ực từng bát rượu”, “thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm Tết ngày trước. Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ”, rồi lại trỗi dậy ý muốn “Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại nữa”. Mị đang thực sự sống trong trạng thái tâm lí phức tạp với sự đang xen quá khứ - hiện tại, ham sống mãnh liệt - đau khổ đến mức muốn chết. Các trạng thái tâm lí này cứ nối tiếp nhau trong quá trình vận động biện chứng để hoàn thiện số phận, diện mạo tâm hồn nhân vật.

* Nhà văn đã dùng thủ pháp tương phản để đồng hiện hai cuộc sống trong một con người:

Cuộc sống bên ngoài, Mị uống say nên “Người về, người đi chơi đã vãn” mà không biết; Mị vào buồng theo thói quen; A Sử vào cũng không thấy, hỏi không nói, bị trói cũng không phản ứng. Ta tưởng đó là con người vô cảm, vô thức.

Nhưng nội tâm của nhân vật lại hoàn toàn khác. Trong sâu thẳm tâm hồn Mị, cả ý thức và cảm xúc đang dần hồi sinh. Mị nhớ về quá khứ, sống với quá khứ đến mức quên cả hiện tại, Mị “lấy ống mỡ, xắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng [...], quấn lại tóc, [...] với tay lấy cái váy hoa”, thậm chí Mị “như không biết mình đang bị trói” mà “vẫn nghe tiếng sáo đưa [...] đi theo những cuộc chơi”. Đó là một người có tâm hồn trẻ trung, khỏe khoắn, đầy ắp khát vọng về tình yêu và hạnh phúc.

* Lời văn miêu tả tâm trạng nhân vật giàu sức biểu cảm:

Câu văn “Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ” giàu chất trữ tình van lên như điệp khúc của lòng ham sống.

“Mị vùng bước đi”, câu văn ngắn gọn chỉ có bốn chữ diễn tả tinh tế, sâu sắc tâm trạng Mị trong cảnh ngộ éo le, nhân vật đang sống với hai thế giới: thế giới hiện thực đau khổ và thế giới ước mơ đầy hạnh phúc.

c. Đánh giá chung

Đây là một trong những đoạn văn đã kết tinh được những đặt sắc nghệ thuật của tác phẩm “Vợ chồng A Phủ”: khả năng quan sát tinh tế; miêu tả cảnh sống động, tự nhiên mang đặc trưng thiên nhiên, cuộc sống Tây Bắc; khắc họa nội tâm chân thực; ngôn ngữ văn xuôi đậm đà chất trữ tình.

Qua thế giới nội tâm nhân vật, Tô Hoài đã giúp người đọc thấy rõ số phận đau khổ của người phụ nữ lao động miền núi trước cách mạng, đồng thời nhận ra sức sống mãnh liệt tiềm tàng trong những con người đó. Điều quan trọng, người viết đã truyền cho đọc giả niềm tin: sức sống mãnh liệt ấy như hạt mầm khỏe khoắn sẽ xuyên qua lớp đất đá mùa đông để vươn dậy khi xuân về.