Văn nghị luận: Tôi đi học

I. Giới thiệu một vài nét về Thanh Tịnh và truyện "Tôi đi học"

1. Tác giả

Thanh Tịnh có 2 câu thơ được nhiều người truyền tụng như một câu tục ngữ nói về vai trò và sức mạnh vĩ đại của nhân dân:

"Dễ trăm lần không dân cũng chịu,

Khó vạn phần, dân liệu cũng xong"

(Dân no thì lính cũng no - 1952)

Thanh Tịnh là bút danh của Trần Văn Ninh. Sinh năm 1911 tại thành phố Huế, và mất năm 1988. Trước năm 1945, ông vừa dạy học vừa viết văn. Sau cách mạng, ông làm công tác văn hóa, văn nghệ trong quân đội; nhiều năm phụ trách Tạp chí Văn nghệ Quân đội với quân hàm Đại tá.

- Thanh Tịnh làm thơ, viết văn. Tác phẩm gồm có:

+ Truyện: Quê mẹ, Chị và em, Ngậm ngải tìm trầm, Xuân và Sinh, Những giọt nước biển.

+ Thơ: Hận chiến trường, Sức mồ hôi, Đi từ giữa một mùa sen...

- Phong cách nghệ thuật: Tinh cảm nhẹ nhàng, trong sáng, thiết tha và êm dịu là hồn thơ, chất văn của Thanh Tịnh.

2. Xuất xứ, chủ đề

- Truyện ngắn "Tôi đi học" in trong tập "Quê mẹ", được xuất bản năm 1941.

- Truyện đã thể hiện những tình cảm trong sáng, hồn nhiên, tâm trạng hồi hộp, bâng khuâng của một em bé trong buổi tựu trường. Em "như một con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ".

3. Thể loại

"Tôi đi học" là truyện ngắn ghi lại những hoài niệm, kỉ niệm đẹp của tuổi thơ trong buổi tựu trường. Có thể xem nó, như một trang hồi kí. Kí là một thể loại văn học gồm có: nhật kí, hồi kí, kí sự, tuỳ bút,...

II. Cảm nghĩ về truyện "Tôi đi học" của Thanh Tịnh

"Tôi đi học" là một truyện ngắn mang màu sắc hoài niệm của Thanh Tịnh in trong tập "Quê mẹ", xuất bản năm 1941. Tác giả kể lại những kỉ niệm êm đềm, sâu sắc của tuổi thơ, trong buổi tựu trường đầu tiên trong đời, khi ông được mẹ dẫn đi đưa vào học lớp 5, lớp đầu cấp tiểu học của trường Pháp - Việt trước năm 1945.

Mở đầu truyện là hai câu văn được tạo thành 2 đoạn văn rất gợi cảm. Câu 1 nói sắc thu với lá rụng, với mây "bàng bạc" gợi nhớ những kỉ niệm ''mơn man", nhè nhẹ lâng lâng của buổi tựu trường. Câu văn thứ 2, tác giả dùng một hình ảnh so sánh - nhân hóa để hình tượng cảm giác trong sáng nảy nở trong lòng "như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng". Giọng văn nhẹ nhàng, giàu cảm xúc. Những thế hệ học trò ngày xưa đã học thuộc lòng 2 câu văn này:

"Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiêu và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tim trường.

Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng".

Buổi tựu trường xa xưa ấy thật đáng nhớ, đó là "một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh", cậu con trai bé bỏng được mẹ "âu yếm nắm tay dẫn đi". Con đường đi đến trường là con đường làng "dài và hẹp" vốn "đã quen đi lại lắm lần" nhưng tự nhiên chú bé "thấy lạ". Cảnh vật quê nhà hình như "đều thay đổi" bởi lẽ "vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học". Chú bé 7, 8 tuổi cảm thấy mình đã lớn, không còn chơi bời lêu lổng "lội qua sông thả diều như thằng Quỷ và không đi ra đồng nô đùa như thằng Sơn nữa".

Buổi tựu trường xa xưa ấy thật đáng nhớ. Chú bé cảm thấy mình "trang trọng và đứng đắn" khi được mặc chiếc áo vải dù đen dài, khi trong tay cầm 2 quyển vở mới. Chú rất "thèm" cảnh mấy cậu nhỏ bằng trạc tuổi mình "áo quần tươm tất, nhí nhảnh" gọi tên nhau, trao sách vở cho nhau xem, có nhiều cậu vừa ôm sách vở vừa cầm cả bút thước nữa. Mẹ chú đã cầm bút thước hộ chú. Chú non nớt ngây thơ nghĩ: "chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước". Ý nghĩ ấy thoáng qua tâm trí chú bé "như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi". Lần thứ hai, Thanh Tịnh lại sáng tạo nên một so sánh lí thú thể hiện ý nghĩ hồn nhiên ngây thơ của chú bé trên đường tựu trường.

Phần thứ hai của truyện nhắc lại những cảm xúc, ý nghĩ về ngôi trường, về quang cảnh ngày tựu trường và những xúc động của chú bé.

Trường làng Mĩ Lí đã được chú bé ghé lại một lần chỉ cách ngày tựu trường mấy hôm, khi chú đi bẫy chim quyên với thằng Minh. Đối với chú, đó là một nơi xa lạ; các lớp có cửa kính, có bản đồ treo trên tường. Nhà trường "cao ráo" và "sạch sẽ"... Nhưng buổi tựu trường hôm nay, chú lại thấy khác. Trường Mĩ Lí "vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hoà Ấp". Vì thế chú bé "đâm ra lo sợ vẩn vơ". Đó là tâm trạng hồn nhiên, ngây thơ của tuổi thơ trong buổi tựu trường khi đứng trước ngôi trường xa lạ mới mẻ. Trường Mĩ Lí như một ngày hội: "đầy đặc cả người", người nào cũng áo quần "sạch sẽ", gương mặt cũng "vui tươi sáng sủa".

Thanh Tịnh đã ghi lại rất sống, rất chân thực cảm động những rung động, những biến thái tâm lí của nhũng cậu học trò mới. Họ "bỡ ngỡ đứng nép bên người thân", "chỉ dám nhìn một nửa hay dám đi từng bước nhẹ". Đây là một so sánh rất hay nói lên tâm lí đáng yêu ấy: "Họ như con chim con đứng bên bờ tố, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ".

Tiếng trống trường, tiếng trống trường ngày khai giảng, tiếng trống ngày tựu trường ở đâu và bất cứ thời nào cũng gây chấn động, hồi hộp kì lạ. Hồi trống buổi tựu trường của trường Mĩ Lí đã "thúc vang dội cả lòng" chú bé. Khi học sinh xếp hàng vào lớp, chú cảm thấy mình "chơ vơ". Và tất cả học trò mới đều bắt đầu "vụng về lúng túng". Tưởng như "không đi" mà bị "kéo dìu" tới trước. Co chân rồi duỗi chân "cứ dềnh dàng mãi". Toàn thân thì "run run theo nhịp bước rộn ràng trong các lớp". Và khi ông đốc gọi tên, khi ông đốc nói..., các em học trò mới vào học lớp Năm "đã lúng túng càng lúng túng hơn". Nhiều em "ôm mặt khóc", nhiều em "thút thít". Riêng chú bé thì có "bàn tay dịu dàng đẩy tới trước" nhưng vẫn "dúi đầu vào lòng mẹ nức nở khóc". Có bao giờ chứ quên được cái bàn tay yêu thương của mẹ nhẹ vuốt lén mái tóc mình. Tuy vậy, chú bé khi xếp hàng vào lớp Năm, được thầy giáo trẻ tuổi tươi cười đứng đón trước cửa lớp, nhưng chú vẫn cảm thấy lẻ loi: "Trong thời thơ ấu tôi chưa lần nào thấy xa mẹ tôi như lần này".

Phần thứ ba của truyện nói lên cảm xúc, ý nghĩ của chú bé khi ngồi trong lớp. Chú cảm thấy một mùi hương lạ xông lên trong lớp. Chú nhìn các vật treo trên tường đều "thấy lạ và hay hay". Nhìn bàn ghế rồi nhìn bạn, tuy "chưa hề quen biết" mà cảm thấy "quyến luyến tự nhiên...". Một con chim liệng đến, đứng bên bờ cửa sổ hót rồi bay đi, chú bé đưa mắt "thèm thuồng"..., chú nhớ lại kỉ niệm cũ đi bẫy chim bên bờ sông Viêm. Chú lại trở về thực tại, khi nghe tiếng phấn của thầy gạch mạnh trên bảng đen. Chú vòng tay lên bàn. Chú lẩm nhẩm đánh vần. Bài viết tập "Tôi đi học" là bài học đầu tiên trong buổi tựu trường thời thơ ấu của chú. Kỉ niệm ấy như một dấu son trong tâm hồn vô cùng tươi sáng.

"Tôi đi học" là một trang hồi ức của Thanh Tịnh. Nhân vật "tôi" được thể hiện rất sống, rất đáng yêu. Được mẹ hiền dắt tay đưa đến trường trong ngày tựu trường, nhưng chú vẫn cảm thấy hồi hộp, lo sợ, lẻ loi trước cảnh trường mới, thầy giáo mới, bạn học mới... Chú và bạn bè tuổi thơ đang ngỡ ngàng trước một chân trời mới, rất đẹp và mênh mông bao la.

"Tôi đi học" là trang văn đầy chất thơ. Chất thơ của kỉ niệm thời thơ ấu ngày tựu trường. Chất thơ ở giọng văn nhẹ nhàng truyền cảm. Chất thơ ở sự lắng đọng và khơi gợi tâm hồn kí ức thời cắp sách trong mỗi chúng ta. "Tôi đi học" là một tiếng lòng man mác, bâng khuâng của một thời để nhớ, một thời để yêu.