Trong một bộ phim truyền hình Việt Nam mới công chiếu gần đây, có một nhân vật đã nhắc nhở người cháu của mình rằng: “Ta có thể nhặt được một gói tiền nhưng... ai đánh rơi một gói văn hoá cho ta nhặt”. Anh (chị) suy nghĩ như thế nào về lời nhắc nhở trên

I. Tìm hiểu đề

Đề bài yêu cầu trình bày ý kiến về một lời nhắc nhở của một người ở thế hệ trước với người ở thế hệ đi sau. Chỉ cần nhìn vào mối quan hệ ấy cũng có thể thấy đây là ý kiến chứa đựng những hiểu biết, trải nghiệm đời sống để có thể đem lại bài học về cách sống cho con người, về nội dung, lời nhắc nhở đề cập đến yêu cầu tích luỹ để nâng cao vốn văn hoá - một thứ hành trang rất cần thiết trong cuộc sống của con người. Tác giả của lời nhắc nhở đã đặt ra tương quan giữa hai giá trị qua hai hình ảnh “gói tiền” và “gói văn hoá” và dồn trọng tâm vào hình ảnh “’gói văn hoá” - thứ mà con người không thể có một cách dễ dàng, nhanh chóng.

Để giải quyết đề bài này, học sinh cần chú ý cắt nghĩa các cụm từ “có thể nhặt được gói tiền”, “văn hoá”, “không ai đánh rơi gói văn hoá cho ta nhặt” để xác định chính xác ý nghĩa của lời nhắc nhở làm cơ sở cho việc xây dựng luận điểm trong phần lí giải. Để lí giải vấn đề, cần chú ý làm rõ các khía cạnh sau: Mối quan hệ của tiền bạc và con người? Mối quan hệ giữa văn hoá và con người? Làm thế nào để có và nâng cao văn hoá? Trên cơ sở lí giải rõ ràng, thấu đáo, học sinh có thể đề xuất ý kiến đánh giá và đưa ra quan điểm riêng của mình về vấn đề này.

II. Dàn ý sơ lược

Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề.

- Trích dẫn ý kiến.

Thân bài:

1. Cắt nghĩa ỷ kiến:

a. Cắt nghĩa từ ngữ: “gói tiền”, “có thể nhặt được gói tiền”, “văn hoá”, “không ai đánh rơi một gói văn hoá cho ta nhặt”.

b. Khái quát ý nghĩa của ý kiến.

2. Lí giải

- Vì sao có thể nhặt được gói tiền?

- Vì sao không thể nhặt được gói văn hoá?

- Làm thế nào để có văn hoá?

3. Đánh giá:

- Ý nghĩa tư tưởng.

- Tính ứng dụng.

Kết bài:

- Trình bày cảm nghĩ riêng.

- Liên hệ bản thân.

III. Dàn ý chi tiết

Mở bài:

- Con người để sống tốt cần rất nhiều điều kiện: sức khoẻ tót, năng lực nhận thức, tư duy, khả năng ngôn ngữ, khả năng lao động, làm việc và không thể không có vốn văn hoá ở một mức độ nào đó vì thiếu yếu tố này là thiếu đi một phần quan trọng để làm người.

- Văn hoá rất cần thiết song con đường, cách thức để tích luỹ, làm đầy lên vốn văn hoá lại là vấn đề cần suy nghĩ, xem xét.

- Trích dẫn ý kiến.

Thân bài:

1. Cắt nghĩa:

- Cắt nghĩa từ ngữ:

+ “Gói tiền”: lượng vật chất rất có giá trị.

+ “Có thể nhặt được gói tiền”: giả thiết về việc con người có thế có một lượng vật chất có giá trị mà không phải mất nhiều công sức để xây dựng, hình thành, tích luỹ. Đây là việc ít gặp song không phải là tuyệt đối không thể xảy ra.

+ “Văn hoá”: trình độ học vấn, vốn trí thức, kiến thức khoa học và trình độ sống biểu hiện qua sinh hoạt và ứng xử của con người trong đời sống xã hội.

+ “Không ai đánh rơi gói văn hoá cho ta nhặt”: cách nói hình ảnh để phủ nhận khả năng có được văn hoá một cách ngẫu nhiên, tình cờ, ngoài ý thức và nỗ lực cố gắng của con người.

- Khái quát ý nghĩa của ý kiến:

+ Nghĩa đen: Có thể tự nhiên có được một lượng vật chất song không phải tự nhiên mà có văn hoá.

+ Nghĩa bóng: cần tự tích luỹ, hình thành và bồi đắp vốn văn hoá cho mình.

2. Lí giải:

- Vì sao có thể nhặt được gói tiền?

+ Vì tiền tuy quý song là vật ngoài thân, không thể đồng nhất với con người.

+ Khi là vật ngoài thân, người ta có thể giữ gìn, bảo quản, có thể sẽ mất mát, thất lạc.

+ Có thể nhặt được gói tiền nếu ai đó vì bất cẩn mà đánh rơi.

- Vì sao không thể nhặt được gói văn hoá?

+ Vì văn hoá ở đây là biểu hiện của trình độ, nó thuộc về con người, làm nên diện mạo, tinh thần của con người, nó không tồn tại ở dạng vật chất nên không thể đánh rơi và cũng không thể nhặt.

+ Vì văn hoá là kết quả của một quá trình tích luỹ, chọn lọc và hoàn thiện dần bằng khả năng nhận thức và ý thức nên không thể tự nhiên xuất hiện ở con người.

+ Vì văn hoá là kết tinh năng lực và phẩm chất của con người văn minh nên chỉ khi đạt trình độ học vấn và có trình độ sống của con người văn minh mới được coi là có văn hoá.

- Làm thế nào để có văn hoá?

+ Học tập bằng những phương thức, những con đường khác nhau (tự học và học theo sự hướng dẫn, học trong sách vở và trong thực tế, học ở thầy và ở bạn) để có được trình độ, kiến thức khoa học.

+ Học hỏi với ý thức vươn lên tự hoàn thiện về cách sống, cách sinh hoạt, cách ứng xử để đáp ứng được những yêu cầu của cuộc sống văn minh.

+ Luôn trau dồi, rèn luyện và củng cố những gì đã học được để nó thuộc về mình, trở thành tố chất trong con người mình, làm nên diện mạo tinh thần của mình trong cuộc sống.

3. Đánh giá:

- Ý nghĩa tư tưởng: là một bài học tư tưởng đạo lí về cách sống cho con người. Sự sâu sắc của bài học này là ở chỗ, khi văn hoá không thể bỗng dưng mà có mỗi người cần chủ động, tích cực trong học tập, học hỏi để bồi đắp và nâng cao vốn văn hoá cho chính mình.

- Tính ứng dụng: là lời nhắc nhở có ý nghĩa với tất cả mọi người song đặc biệt cần thiết với tuổi trẻ - tuổi bắt đầu bước vào ngưỡng cửa cuộc sống, rất cần chú ý tới việc tích luỹ vốn sống, vốn văn hoá để xây dựng tương lai.

Kết bài:

- Vốn văn hoá không chỉ thể hiện ở bằng cấp, cũng không chỉ có nghĩa là trình độ kiến thức mà là tổng thể tất cả những giá trị tinh thần tạo nên tầm vóc của một con người. Không có học thức, con người sẽ khó khẳng định được mình, song nếu không có trình độ sống, con người rất dễ sống cẩu thả, tầm thường, vô nghĩa. Trau dồi, nâng cao văn hoá đồng nghĩa với việc vừa nâng cao trình độ kiến thức, vừa nâng cao trình độ sống của bản thân.

- Ở tuổi học đường, học tập để tích luỹ kiến thức là nhiệm vụ cần đặt lên hàng đầu. Bên cạnh đó cũng cần quan tâm đến cuộc sống, con người xung quanh để học hỏi về mọi mặt: “Học ăn, học nói, học gói, học mở”.

BÀI LÀM

Văn hoá là hành trang không thể thiếu trong hành trình cuộc đời của mỗi người. Nhưng có được nó thì không hề đơn giản. Trong một bộ phim truyền hình Việt Nam mới công chiếu gần đây, có nhân vật đã nhắc nhở người cháu của mình rằng: “Ta có thể nhặt được một gói tiền nhưng sẽ không có ai đánh rơi một gói văn hoá cho ta nhặt”. Đây thực sự là một triết lí về cuộc sống và cách sống mà có lẽ không chỉ người cháu là cần ghi nhớ suốt đời.

“Gói tiền” tượng trưng cho những giá trị vật chất. “Nhặt được một gói tiền”' là một tình huống tuy không thường xuyên xảy ra nhưng cũng không phải là hiếm gặp trong cuộc sống. Đó là sự ngẫu nhiên, tình cờ, và vì thế, có thể đến với bất kì ai.

“Văn hoá” là một phạm trù trừu tượng, thuộc về ý thức của con người. Có thể hiểu một cách đơn giản: Văn hoá là những giá trị đẹp đẽ của tâm hồn như trí tuệ, nhân cách; nó thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của mỗi người. “Gói văn hoá” chỉ là cách nói hình ảnh, bởi văn hoá vốn dĩ không có hình hài, cách nói ấy chỉ có tác dụng hô ứng với vế trước để đặt ra một tương quan nhằm nhấn mạnh ý mà thôi. Đi liền với “gói văn hoá” không còn là hai tiếng “có thể” mang tính tương đối nữa mà là thái độ khẳng định quả quyết và chắc chắn: “sẽ không ai đánh rơi một gói văn hoá cho ta nhặt”.

Như vậy, những giá trị vật chất ta có thể nhận được từ cuộc sống mà đôi khi không cần tôn chút sức lực nào. Nhưng với những giá trị tinh thần, không ai có thể mang lại cho ta; quá trình tiếp nhận hoàn toàn phụ thuộc vào bản thân những nỗ lực và sự chủ động tìm kiếm, tích luỹ của ta.

Ta có thể “nhặt được một gói tiền” bởi tiền nói cho cùng cũng chỉ là vật ngoài thân, dù được giữ gìn vẫn có thể thất lạc, dù cẩn trọng đến mấy cũng có lúc sơ sẩy đánh rơi. Nhưng văn hoá thì khác, nó không tồn tại ở dạng vật chất mà - như đã nói ở trên - thuộc về ý thức, không thể “đánh rơi”, cũng không thể “nhặt”. Hơn thế nữa, nó là kết quả của một quá trình tích luỹ, hoàn thiện lâu dài, bền bỉ nên không thể tự nhiên xuất hiện ở con người, không ai dễ dàng có được nó chỉ nhờ vào một sự may mắn, tình cờ trong cuộc sống.

Có thể nói, đây là một quan niệm đúng đắn, sâu sắc. Nhất là khi nó được đưa vào lời thoại như lời khuyên của một người dành cho cháu. Vì là một lời khuyên, nên nó rất chân thành; và vì nó thuộc về một người lớn tuổi - người đã từng trải nghiệm sâu sắc cuộc đời - nên nó rất thấm thìa và rất đáng để ta tin.

Và song song với việc cảm nhận bức thông điệp mà tác giả gửi gắm, có lẽ ta cũng nên và cần phải đặt ra một câu hỏi nữa. Đó là: Làm thế nào để tự nâng cao vốn văn hoá cho bản thân?

Câu hỏi này không hề khó. Bởi bản thân cụm từ “tự nâng cao vốn văn hoá” cũng đã bao hàm một phần câu trả lời trong đó. Vâng, ý thức tự giác là yếu tố căn bản nhất. Bởi như đã nói ở trên, khác với vật chất, văn hoá thuộc về ý thức. Cuộc sống khách quan chỉ có thể tác động chứ không thể thay đổi nó. Sự tồn tại, phát triển của nó được quyết định bởi chủ thể là bản thân ta. Chẳng hạn, bạn có thể có một tủ đầy sách, mẹ bắt bạn đọc sách hằng ngày,... nhưng tất cả sẽ là vô nghĩa nếu như bạn chỉ đơn thuần là đọc mà không nghiền ngẫm, không nỗ lực tiếp nhận những giá trị của cuốn sách ấy. Đây chỉ là một ví dụ nhỏ, nhưng có lẽ nó cũng phần nào cho thấy vai trò, tầm quan trọng của ý thức trong quá trình trau dồi vốn văn hoá của con người.

Thế nhưng, hình thành và duy trì cho mình ý thức tự giác cũng như khát khao học hỏi là điều không hề đơn giản. Vì thế, ta rất cần một điểm tựa, đó là sự xác định đúng đắn mục tiêu sống của cuộc đời. sống là một quá trình tự hoàn thiện bản thân, và nâng cao văn hoá là phần không thể thiếu trong quá trình bền bỉ ấy. Người có văn hoá sẽ sống đúng, sống có ý nghĩa hơn, và tất nhiên, sẽ nhận được sự tôn trọng, yêu mến từ phía mọi người, đồng thời khẳng định được vị trí của mình trong xã hội.

Bên cạnh việc hình thành cho mình ý thức ham học hỏi, khao khát hoàn thiện bản thân, chúng ta cũng cần có những hành động cụ thể để nâng cao văn hoá. Trong đó, có lẽ con đường hữu hiệu nhất là học tập.

Học trong nhà trường, với hệ thống giáo dục có bài bản, ta sẽ được trau dồi tri thức, nâng cao học vấn thông qua việc tiếp nhận khoa học hiện đại. Nói “sự học là cây cầu bắc từ bờ bên này mông muội sang bờ bên kia chân lí” là vì thế.

Học trong cuộc sống, ta sẽ được bồi đắp tâm hồn từ những bài học bình dị gần gũi quanh ta. Cô bé tật nguyền với khao khát vươn lên cho ta hiểu thế nào là sự nỗ lực trận đòn của mẹ cũng là biểu hiện của yêu thương, và thậm chí là nhóc em với những câu hỏi tưởng chừng ngây ngô nhất.

Học từ sách vở là học từ kho tri thức khổng lồ của nhân loại, vì thế, nó giúp ta mở rộng, nâng cao tầm hiểu biết trí tuệ. Nhưng sách còn là nơi lưu giữ những tư tưởng, tình cảm cao đẹp của con người, nên nó cũng giúp ta làm giàu khả năng nhận thức và năng lực cảm nhận, giúp ta nhân ái hơn, hướng thiện hơn, Người hơn. Đúng như một câu ngạn ngữ phương Đông: “Những người đọc sách tuy chưa thành danh nhưng cũng đã có một tư cách cao thượng”.

Tất nhiên, ta không thể tách bạch rõ ràng những con đường tiếp nhận, nâng cao văn hoá. Vì, một cách rất tự nhiên, chúng luôn hoà quyện, gắn bó mật thiết với nhau. Trong nhà trường, ngoài những tri thức khoa học, ta hoàn toàn có thể học được những bài học đạo đức thấm thìa, sâu xa. Cũng như trong cuộc sống, ta vẫn có được những hiểu biết, kinh nghiệm như từ trường lớp. Thế nên, cần tránh thái độ tuyệt đôi hoá bất kì con đường nâng cao văn hoá, hoàn thiện bản thân nào.

“Ta có thế nhặt được một gói tiền nhưng sẽ không ai đánh rơi một gói văn hoá cho ta nhặt”. Chủ động và nỗ lực chính là cách duy nhất để ta có được “gói văn hoá” của riêng mình.