Phân tích nhân vật Huấn Cao trong Chữ người tử tù, tác giả Nguyễn Tuân

Là một nhà văn lớn, một người nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp, là một tác giả có phong cách sáng tác riêng, quan điểm nghệ thuật riêng biệt Nguyễn Tuân đã dành trọn đời mình để viết nên những trang văn mà ở đó có một nguồn mỹ cảm dạt dào dành cho những gì đẹp nhất trên đời. Nhắc đến Nguyễn Tuân mà không nhắc đến Vang bóng một thời quả thật là 1 thiếu sót lớn, đây là tập truyện kết tinh tài năng của Nguyễn Tuân trước Cách mạng, như Vũ Ngọc Phan nhận định “một văn phẩm đạt gần đến sự toàn diện, toàn mỹ”. Nhân vật chính trong Vang bóng một thời là những nho sĩ cuối mùa - những con người tài hoa, bất đắc chí. Trong số những con người ấy, nổi bật lên hình tượng nhân vật Huấn Cao với nhiều phẩm chất đáng quý trong truyện ngắn “Chữ người tử tù”.

Huấn Cao là nhân vật được xây dựng trên nguyên mẫu Cao Bá Quát một danh sĩ tài hoa, khí phách đức độ. Chúng ta đều biết văn học lãng mạn thường mô tả theo những mẫu hình lí tưởng, nhà văn thường thả trí tưởng tượng của mình để theo đuổi những vẻ đẹp hoàn hảo nhất. Bởi thế nhân vật viết theo lối lãng mạn có tầm vóc phi thường. Nó là biểu hiện cho những gì mà nhà văn mơ ước, khao khát. Huấn Cao là thế. Qua ngòi bút lãng mạn của Nguyễn Tuân, Huấn Cao đã được lí tưởng hóa, biến thành một con người mang tài hoa, khí phách và thiên lương trong sáng.

Trước hết, Huấn Cao nổi bật lên ở vẻ đẹp tài hoa, cái tài được tô đậm nhất ở nhân vật này chính là tài viết chữ đẹp. Thời Hán học, chữ nghĩa nhất là chữ thư pháp rất đươc coi trọng. Đây được coi là 1 môn nghệ thuật của tài năng và trí tuệ, viết chữ là một hành vi sáng tạo nghệ thuật và người viết chữ chính là một nghệ sĩ. Là một người “viết chữ rất nhanh và rất đẹp”, danh tiếng của ông Huấn đã lan ra khắp một vùng tỉnh Sơn, đến tai cả những người như quản ngục và thơ lại, khiến họ cũng phải trầm trồ. Bản thân quản ngục cũng khao khát có được chữ Huấn Cao “Chữ ông Huấn đẹp lắm, vuông lắm”. Mỗi con chữ là hiện thân của khí phách, của thiên lương và tài hoa. Những “nét chữ vuông tươi tắn nó nói lên những hoài bão tung hoành của một đời con người”. Chính vì thế mà có được chữ của ông Huấn Cao đã trở thành tâm nguyện lớn nhất, thiêng liêng nhất của quản ngục. Để có được chữ Huấn Cao, quản ngục còn nhẫn nại, bất chấp, sẵn sàng đánh đổi tất cả, kể cả sự hi sinh về quyền lợi và sinh mệnh của mình để biệt đãi Huấn Cao trong những ngày tháng cuối cùng trong đề lao. Với tài viết chữ đẹp, Huấn Cao không chỉ hiện lên với vẻ đẹp tài hoa, nghệ sĩ, trí tuệ uyên bác mả ông còn hiện thân cho nét đẹp văn hóa một thời. Khắc họa tài của Huấn Cao,Nguyễn Tuân đã kín đáo thể hiện sự trân trọng với những giá trị văn hóa truyền thống, lòng yêu nước thầm kín của mình.

Không chỉ hiện lên là người có tài năng mà Huấn Cao còn được Nguyễn Tuân khắc họa với khí phách siêu việt. Lúc chưa xuất hiện qua lời của thầy thơ lại, Huấn Cao là hiện thân của một kẻ sĩ căm ghét xã hội thối nát, ông dám đứng lên xả thân vì nghĩa lớn để chống lại triều đình mục nát đương thời, trở thành người cầm đầu bọn phản nghịch. Chi tiết này cho ta thấy lí tưởng lớn lao mà Huấn Cao theo đuổi bên cạnh đó là vẻ đẹp của một người có khí phách hiên ngang. Dù chí lớn ấy không thành nhưng khí phách ấy vẫn tỏa sáng trong những ngày tháng cuối cùng trong đề lao. Trong con mắt của quản ngục Huấn Cao là 1 con người “chọc trời quấy nước” coi thường cường quyền bạo lực. Còn trong con mắt con thầy thơ lại Huấn Cao là con người “văn võ đều có tài”. Từ cách nhìn của mỗi nhân vật, ta có thể hình dung được về khí phách của Huấn Cao. Khi mới bước vào đề lao ông “lạnh lung, chúc mũi gông nặng, khom mình thúc mạnh đầu thang gông xuống thềm đá tảng đánh thùy một cái” trước mặt bọn lính canh đã cho thấy sự hiên ngang, bản lĩnh của Huấn Cao. Dù bị xiềng xích, dù bị chiếc gông gỗ lim nặng bảy tám tạ đóng khung trên cổ nhưng cũng không ngăn được khí phách của ông. Đó là hình ảnh của một người anh hùng ngang tàng, một nam tử Hán đại trượng phu, không cam chịu cảnh tù đày áp bức, muốn bứt phá gông cùm xiềng xích để thoát khỏi vòng nô lệ. Những ngày bị giam thân nơi chốn ngục tù, ông vẫn “thản nhiên nhận rượu thịt, coi như đó là một việc vẫn phải làm trong cái hứng sinh bình lúc chưa bị giam cầm”. Đối với Huấn Cao, mọi sự trói buộc, tra khảo, giam cầm đều vô nghĩa. Và khi quản ngục hỏi ông muốn gì để giúp, ông đã trả lời bằng sự khinh bạc đến điều đến quản ngục “Ngươi hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muốn có một đều. Là nhà ngươi đừng đặt chân vào đây”. Lời tuyên bố dõng dạc đủ để thấy Huấn Cao đã bỏ ngoài hết những sợ hãi và lo âu, không để tâm người mình đang đối đầu là kẻ đang nắm quyền, đang nắm giữ sự sống. Với Huấn Cao, đến cảnh chém chết ông còn chẳng sợ huống hồn mấy trò tiểu nhân thị oai này. Uy quyền trên đầu không thể ràng ép, bạo lực chực chờ không thể đánh gục. Dẫu ngày mai bị giải ra pháp trường và đón nhận lấy cái chết thì khí chất người anh hùng vẫn thế, luôn vững vàng. Từng câu nói và hành động, thái độ ấy của Huấn Cao thể hiện phong thái ung dung, tự tại, cói cái chết nhẹ tựa lông hồng, đó là một bản lĩnh hơn người, một khí phách hiếm có.

Sáng lên hơn cả trong nhân cách người tử tù là một thiên lương trong sáng, vững lành, có sức mạnh cứu rỗi những tâm hồn đang dần bị bôi đen. Thiên lương không phải ai cũng có, đây là một bản tính trời phú cho người này có bản tính lương thiện. Huấn Cao là một người có tâm hồn trong sáng, cao đẹp “ta nhất sinh không vì vàng ngọc hay quyền thế mà ép mình viết câu đối bao giờ” ông là một người trọng tình nghĩa, coi thường danh lợi, tiền tài, quyền lực ông chỉ cho chữ những người tri kỉ, những người cùng mê cái đẹp trong cuộc sống. Đáng quý hơn, Huấn Cao không chỉ trọng thiên lương của mình mà còn trọng thiên lương của kẻ khác. Điều này được thể hiện trong cách ứng xử chân tình mà ông dành cho quản ngục. Khi chưa hiểu được tấm lòng quản ngục, ông khinh bạc, coi thường y như coi thường một kẻ cầm tay đao suốt đời chỉ sống trong nhơ bẩn, sống vì phi nghĩa. Còn khi đã hiểu ra cái “sở nguyện cao đẹp” tấm lòng biệt nhỡn liên tài hiểu được sở thích cao quý của quản ngục, ông hết sức cảm mến và trân trọng: “Nào ta có biết, người như thầy quản đây lại có sở nguyện cao đẹp như thế. Thiếu chút nữa ta đã phụ một tấm lòng trong thiên hạ. ” Cũng chính sự thấu hiểu này đã đưa hai con người từ đối đầu thành tri âm tri kỉ trong những ngày tháng cuối cùng ở đề lao. Con người này không sợ chết, không cúi đầu trước cường quyền nhưng lại sợ phụ tấm lòng của một người khác, điều này càng làm tôn lên nhân cách, cái tâm trong sáng của Huấn Cao. Đồng thời ông Huấn òn là một thiên lương khác muốn thức tỉnh một thiên lương khác. Ông không chỉ cho chữ mà còn cho người tri kỉ của mình một lời khuyên chân thành “Ta khuyên thầy Quản nên thay chốn ở đi …Tôi bảo thực đấy, thầy Quản nên tìm về quê nhà mà ở, thầy hãy thoát khỏi cái nghề này đi đã rồi hãy nghĩ đến chuyện chơi chữ. Ở đây khó giữ thiên lương cho lành vững và rồi cũng đến nhem nhuốc mất cái đời lương thiện đi”. Lời khuyên của Huấn Cao cũng đã khẳng định rằng cái đẹp, cái thiên lương không bao giờ và không khi nào lại có thể chung sống với cái xấu, cái ác như thế. Cái đẹp của nghệ thuật như đã xóa nhòa mọi khoảng cách và ranh giới đưa con người đến với nhau.

Bằng cách sử dụng bút pháp lãng mạn cùng với nghệ thuật dựng cảnh, tao không khí trang nghiêm, cổ kính và tài năng khắc họa nhân vật tài ba, Nguyễn Tuân đã làm nổi bật vẻ đẹp lí tưởng của Huấn Cao không chỉ là người có tài, có khí phách hiên ngang mà ở nhân vật còn bừng sáng lên vẻ đẹp của thiên lương, cái tâm trong sáng và cao đẹp. Đồng thời qua nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân muốn gửi gắm quan niệm nghệ thuật cái tài phải đi đôi với cái tâm cũng như cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau.

Vẫn cái chất Nguyễn Tuân ở đó, uyên bác và tài hoa, trong cả tư tưởng và cách biểu hiện. Nhà văn đã thật thành công khi xây dựng được một tình huống truyện độc đáo. Hai kẻ lúc đầu là đối lập, sau lại thống nhất hài hòa, cùng tỏa sáng hào quang. Nguyễn Tuân đã khắc họa thành công những vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao một con người tài hoa, cái tâm trong sáng và khí phách hiên ngang, bất khuất. Đúng như lời Vũ Ngọc Phan đã nói: “… văn Nguyễn Tuân không phải thứ văn để người nông nổi thưởng thức”.