Văn thuyết minh - Khuyên em gái đọc sách

Ngày mười bảy tháng bảy, ngày sinh lần thứ mười tám của em, tiễn cũ đón mới, nhà mình lại có một người lớn. Gia đình họ Giả là một họ lớn trong xã, đời bố có bốn anh em, đến đời chúng mình có đến mười anh em trai, bảy chị em gái. Anh là con trai thứ tám, em là con gái út. Sau khi kiêng ăn, các anh chị đều khỏe mạnh, thông minh, có lợi ích cho xã hội, chỉ đáng thương cho anh em mình. Lúc ấy, anh gầy yếu, khuôn mặt xấu, mới mười ba mà nom như hai mươi, người làng chê là anh si dại; em mới ba tuổi mà chưa biết nói, chỉ biết khóc hu hu. Bố mẹ thì giẩ, hận không có ai tiếp sức, thường oán chúng mình yếu ớt sẽ không thanh đạt. Từ ngày ấy, anh xấu hổ đi lại trước mặt mọi người, cõng em chơi đùa một góc, có chuyện chẳng biết nói với ai, mà nói với em thì em không biết thế trả lời, nên đâm ra thích sách.

Người trong sách đối với anh tốt nhất, mỗi lần đọc đến chỗ vui, anh lại trồng cây chuối trên đất, em thích cười khanh khách. Đọc đến chỗ buồn, anh đã khóc, em thấy anh khóc cũng bò lên người anh mà khóc. Nhưng nhiều hon cả là anh đắp thành quách trên bãi cát để em chơi, anh nằm một bên đọc sách, kết quả cứ để em đái ưót quần, em không khóc nữa. Anh cảm động ôm chặt em, bảo: “0, em út của anh cũng yêu người trong sách ư?”. Nhà Nhị Đán ở thôn Đông, ông bố là người Nho gia, chứa trong nhà nhiều sách; anh cõng em đi mượn, họ không cho mượn bảo phải đẩy cối xay. Anh liền đặt em lên mặt cối, anh cầm cần cối đẩy cối quay. Cả buổi sáng xay cho họ ba thùng ngô, mượn được ba quyển sách, anh vui quá thơm vào ma em, để lại vết răng đỏ. Em còn nhớ quyển Hồng lâu mộng không? Hồi ấy, em lên bốn vừa biết nói, chúng mình lên nhà dì ở phố huyện. Anh thấy trong tủ có nhiều sách, nên ngồi xổm đọc. Tuy đọc được một phần năm, anh đã len lén giấu quyển sách vào bụng. Ba ngày sau người nhà dì tìm đến, bảo anh ăn cắp, anh không phục, hai bên cãi nhau, bị mẹ tát cho một cái, anh đã khóc, mẹ cũng ôm chúng mình mà khóc. Lúc ấy em bảo: “Anh ơi, khi nào lớn lên, em nhất định mua sách cho anh”. Em ơi! Câu nói ấy của em đã an ủi anh nhiều lắm. Bây giờ ngồi trong thư phòng của mình, cứ nhìn sách đầy trên giá, anh lại nhớ đến chuyện đáng thương hôm nào.

Chúng mình không phải “thư hương môn đệ”, gia đình không thuộc diện giàu có, cho dù hiện nay, bố mẹ và em vẫn ở nhà quê, được chia ruộng, đủ gạo ăn, song tiền không có. Tuy môi tháng anh gởi về một chút, cũng chỉ lo được dầu mỡ, mắm muối, không so được với những người buôn bán. Nhưng nghèo không phải là sai lầm của chúng mình, sách đã giúp chúng mình ở địa vị thấp mà nhân phẩm không kém, nghèo khó mà chí hướng không hèn. Trong xã hội này, thiên hạ đang chấn hưng, dân tộc đang phấn đấu vươn lên, chúng mình không ham muôn làm quan mà lập công với nước bằng con đường sách bút. Nhưng làm một thường dân, chúng ta chỉ có thể đọc sách viết văn mới có ích cho xã hội. Em cũng lập chí sáng tác, anh mừng lắm. Em phải chăm đọc sách, ganh ghét cái gì chứ đừng ganh ghét đọc sách, bạn nào cũng có thể gác, bạn sách không được bỏ một ngày. Nghèo khó lại là điều kiện chuẩn bị để làm nhà văn, sách kị giàu, người giàu thì lười suy nghĩ. Môi trường hiện tại của em vừa vặn buộc em phải tĩnh tâm đọc sách. Đạo lí này thường người ta không tin, có đi vào mới tỉnh ngộ. Em hãy nhớ điều anh nói để tránh sau này “hối không kịp”.

Anh đi ra ngoài đã mười năm, mắt không dám quên đọc sách, viết được một hai bài văn, hoàn toàn chỉ là tập viết nông cạn, càng phải đọc sách không ngừng. Qua ngày hai mốt thảng Hai đã bước sang tuổi “tain thập nhi lập” anh mới càng thấy lập thân khó, lập đức khó, lập văn khó. Đêm đọc Tây du kí mới hieu ra “lấy kính phải dùng lòng thành, dẹp quái phải dùng sức”, bất giác xúc động trong long mà than len trước gió. Anh lúc bằng tuổi em bây giờ, sách đọc qua là nhớ, mỗi lần mượn được sách là hết sức chăm chú đọc. Vậy mà bây giờ, trên bàn, trên ghế, trên giường trên giá toàn sách là sách, song thường đọc mười không nhớ noi bốn, năm. Điều này hoàn toàn do tuổi tác quyết định. Anh bây giờ đành phải lấy ghi chép bù lại cho nhớ lâu. Còn em nhất định phai quý trọng lứa tuổi hiện tại, đọc thật nhiều sách.

Đã có điều kiện, phải đọc thật rộng. Phải đọc sách văn học, sách chính trị, triết học, lịch sử, mĩ học, thiên văn, địa lí, y dược, kiến trúc mĩ thuật, nhạc lí... Những sách có thể tìm đước đều phải đọc.

Nếu diện đọc sách hẹp, những điều làm gương răn bảo ít, suy nghĩ sẽ không rộng, động đến một mà không thông ba. Nhưng xin nhớ, chớ quên đọc kĩ. Bản chất thật sự nắm được hoàn toàn ở chô đọc kĩ. Sách hay trên đời bao la như biển, cả đời không thể đọc hết, hơn nữa lại có sách tuy hay, song không thể yêu thích cả, giống như anh suốt đời không thích ăn thịt, nhưng quả thật thit là thứ ngon trên đời. Nếu em thích một quyển sách, em hãy đọc nhiều lần: lần đọc lướt qua gọi là hưởng thụ; lần thứ hai tĩnh tâm ngồi đọc, gọi là ngâm vị; lần thứ ba phải đọc nghĩ từng câu, gọi là thâm cứu. Đọc ba lần roi, để đó vài ngày lại đọc, thường hay có chỗ mới hơn, nhiều hơn. Em thật sự yêu quyển sách đó rồi, trong một thời gian em tìm đọc thêm sách của nhà van ấy, hoặc tản văn, thơ ca hoăc lí luận của ông ấy, rồi lại đọc những lời phê bình của người khác viết về ông ấy, những truyện kí ông ấy viết, cũng có thể đọc một số tác phẩm của nhà văn cùng thời với ông ấy... Như vậy, em sẽ biết văn của ồng ấy, càng biết con người ông ấy, hieu rõ thời ay là xã hội nào, văn đàn như thế nào, sự từng trải, tính cách, nhân phẩm, yêu chuộng của ông ấy đã thúc đẩy sự hình thành phong cách của ông ấy như thế nào.

Phần lớn ở trên đời, mỗi nhà văn đều có cách viết của mình, đều có dấu vết có thể tìm kiếm. Đương nhiên, có người thiên phận quá cao, một chốc một nhát không hiểu rõ được. Anh đọc thơ văn của Trang Tử, Thái Bạch,

Đông Pha của Trung Quốc, đọc văn của Tagore, của Shoan Doan Kang Cheng, của Hemingway ở nước ngoài, cho đến nay cũng không thể đoán biết giữa bắt đầu, kết thúc và chuyển tiếp. Như vậy, anh đọc còn quá ít, hiểu biết còn nông cạn. Đọc của một người như vậy xong, em khỏi cần bận tâm đến họ, gạt họ đi, đọc sang nhà van lớn khac. Văn học tiến lên trong đột phá, em phải luôn chú ý, người đi trước đã đi đến đâu, người cùng thời đã đi đến đâu? Bất cứ một nhà văn lớn nào, em chỉ có thể kế thừa, không được lặp lại. Khi đọc tác phẩm của họ, em phải kéo họ xuống chân mà đọc. Đay không phải là ngồng cuồng. Đó chính là biết sở trường của họ, hiểu sở đoản của họ, tiếp thu tinh túy mà bỏ lông da. Chủ nghĩa hư vô đáng cười, nhưng hoàn toàn quỳ gục mà đọc, ông ta có thể có ích cho em, cũng có thể làm hại em muôn đời ở sau đít ông ta. Điều này em phải nhớ kĩ.

Khi ở nhà, mỗi lần sinh nhật em, anh đều bện cho em một đuôi sam, đích thân bóc cho em một quả trứng gà mẹ luộc. Xa nhà mười năm, cứ quên thời gian cụ thể ngày sinh của em, em trách anh là phải. Năm nay, vừa bước vào mùa hè, anh đã luôn nhắc mình, đến sinh nhật em, nhát định phải chúc mừng em đã thành người lớn. Bà hàng xóm bảo anh gửi tặng em một món tiền to, bà bảo anh viết sách, kiếm tiền dễ như cúi xuống nhặt. Anh bác lại và bảo: “Lợn béo cũng còn rên”. Hừ, người hàng xóm chỉ biết tiền! Người ta sông không thể không có tiền, nhưng chĩ cần có bát cơm ăn, thì tiền coi là cai gì? Hiện giờ tiền nhuận bút thấp lắm, gia đình đâu có phát tài được bằng nhuận bút?

Đọc sách phải đọc kĩ, đọc tinh. Viết sách phải chí ở mình, công ở thiên hạ, đâu có phải hốt bạc như bà hàng xóm nói. Bao năm nay anh không dám xa xỉ, chỉ sống giản dị, cứ sợ mình quên khốn đốn ngày xưa, cũng do không quên ngày xưa, mới đem số tiền kiếm được mua sách. Cho nên sinh nhật em gái, anh không tặng gì, chỉ mua một bộ mười quyển sách quý tặng em, mong em vui vẻ.