Hãy dùng vài chi tiết trong các đoạn trích đã học của sử thi Ấn Độ (Ramayana) và sử thi Hi Lạp (Ôđixê) để chứng minh rằng: “Tâm lí sử thi rất trong suốt và có tính cực đoan”

Trong Ramayana và Ôđixè, hai bộ sử thi nổi tiếng trong nền văn học Ấn Độ và Hi Lạp, toàn bộ cuộc sống ngoài đời lúc bấy giờ đã được đưa vào tạo nên một bức tranh xã hội thực sự với những đường nét rất phong phú. Tình cảm, lí trí con người là sự bộc phát một cách hồn nhiên nhưng vẫn không kém sự khôn khéo. Nó tạo nên một “tâm lí sử thi trong suốt và có tính cực đoan” - một nét truyền thống trong thể loại này.

Các nhân vật chính trong hai tác phẩm luôn suy nghĩ theo hướng cực đoan, cả về tình cảm và lí trí, nhưng không vì thế mà mất đi tính nhân bản của cá nhân mình hoặc của toàn bộ tác phẩm. Nếu như Uylixơ kìm giữ tình cảm của mình để cho lí trí cai trị thì người anh hùng Rama lại tự dối lòng mình hoàn toàn để ghen tuông khi đón vợ từ Ravana về. Dường như ở hai nhân vật đều có sự nhất quán nào đấy về tình cảm. ở Uylixơ là thái độ trầm tĩnh đến mức lạnh lùng của con người luôn thiên về lí trí: một người đã xa quê hương hai mươi năm ròng, gặp lại vợ chỉ ngồi im, chỉ nhẫn nại mỉm cười khi vợ không nhận ra mình? Vì chàng biết rằng sự sum họp tất yếu xảy ra nên mới có sự kìm giữ quá đáng như thế. Cũng cần nói thêm: thời đại Momer là giai đoạn chuyển mình từ chế độ thị tộc mâu hệ sang thị tộc phụ hệ; chỉ là chuyển mình, nên lúc mâu thuẫn căng thẳng thì không ai trong Uylixơ là Pêlênốp có thể giải quyết được. Đối với Uylixơ, dường như đó là sự chờ đợi hạnh phúc cho mình và vì mình. Có phải thế, mà khi gặp vợ, Uylixơ vẫn lạnh lùng, vẫn kìm giữ “con ngựa bất kham” của tình cảm? Con người bây giờ có thể như thế không? Hẳn là không! Bởi vì, tâm trạng Uylixơ lúc ấy toàn bộ lí trí được sử dụng. Ngay cả trong cái mỉm cười của chàng, chúng ta cũng không tìm được chút tình cảm nào. Lí trí đứng vững, cai trị tình cảm và cả hành động của Uylixơ. Và chính nó, cuối cùng đã đem đến hạnh phúc lứa đôi. Có lẽ vì vậy mà sự việc cực đoan trong tình cảm trước đó không mang tính phủ định mà ngược lại, nó biểu hiện sự suy nghĩ một chiều về cái “thuận lợi” của sự việc sẽ diễn ra. Nó mang dáng dấp hết sức hồn nhiên của con người... Nếu một Uylixơ xuất hiện như một vị thần trí tuệ thì Rama (trong đoạn trích “Ramayana buộc tội”) lại là một vị anh hùng nhất phiến về tình cảm khi chàng tự dối lòng mình hoàn toàn để ghen tuông. Trong những lời nói với vợ, khi tuyên bố chiến công của mình, Rama đã không coi Xita là vợ của mình nữa, tạo ra một khoảng cách mênh mông đối với hai người. Qua cách gọi Xita là “phu nhân cao quý” và xưng “ta”, ta thấy được thái độ lạnh lùng, không nồng thắm tình nghĩa vự chồng của Rama. Chàng bêu rếu Xita trước đám đông, nhưng lại cảm động về sự bêu rếu ấy. Lòng đau như cắt, Rama buộc phải giằng cái “tâm” lại và tiếp tục thốt ra những lời xúc phạm nặng hơn. Đó là lúc tính không chân thực giữa nội tâm và hành động của Rama được bộc lộ rõ rệt. Anh ta muốn chứng tỏ cái anh hùng của mình nên càng buộc tội Xita nhiều hơn và càng có nhiều hơn những lời lẽ không anh hùng của một kẻ ghen tuông điên cuồng, không chín chắn, thậm chí mang một nét gì đó hết sức kinh tởm. Cơn ghen lên đến đỉnh điểm khi Rama khoe những chiến thắng của mình.

Tình cảm anh ta bị chao đảo và vẫn mang nét cực đoan rõ rệt, rất cực đoan - một trong những đặc trưng cơ bản của con người thời cổ đại. Mặc dù đã có lúc dối lòng để ghen tuông nhưng lúc ấy, sự cực đoan của tình cảm vẫn cai trị một cách mạnh mẽ. Ta gặp lại hình ảnh Uylixơ ngồi dán mắt xuống đất qua những lời gào thét buộc tội của Rama. Đó là sự cực đoan quá đáng về tâm lí của hai con người thời cổ đại. Nhưng ở Rama và Uylixơ sự cực đoan ấy đã mở ra một bước ngoặt để biến người anh hùng trở nên toàn diện và đời thường. Nhìn chung trong hai tác phẩm, tâm lí cực đoan của các nhân vật tạo nên một thế đối nghịch sâu sắc đã làm cho tính cách nhân vật được phát triển và bộc lộ một cách rõ rệt. Đó là cái thác lớn giữa một dòng chảy êm đềm trong quá trình diễn biến tâm lí của tác phẩm. Cái thác ấy chứa đầy những mâu thuẫn, sự mở nút những mâu thuẫn ấy đã khẳng định một lần nữa tính cách trong veo của Rama và Uylixơ. Tâm lí sử thi ở đây, đó là sự cực đoan trong tình cảm thông qua Rama và Uylixơ, cùng với lời văn miêu tả chân thực hiện thực của tác giả, đã tạo nên cái kết thúc tốt đẹp của màn kịch tâm lí.

Chính vì vậy, nó rất trong suốt, kết quả của quá trình kết tinh những dáng vẻ con người trong giai đoạn đang phát triển của xã hội loài người nguyên thủy. Rama và Ưylixơ mãi mãi sống với thời đại nhờ tính cực đoan “tốt đẹp” và tâm lí trong suốt ấy. Phải chăng chính những đặc điểm tính cách ẩy mà thể loại sử thi cổ đại “một đi không bao giờ trở lại” nó cho ta thấy cái hồn nhiên của xã hội thời kì xa xưa.. Phải chăng con người thời kì này đang cần một sự đa diện và hài hòa như con người ngày nay? Và đây có lẽ là điều tạo nên sự thích thú cho người đọc hôm nay?